ગુજરાતીઓમાં નાની ઉંમરે હાર્ટ એટેકનું પ્રમાણ કેમ વધ્યું?: 60 વર્ષની ઉંમર પહેલા 30 વર્ષની ઉંમરે કેમ થાય છે? ગુજરાતના પ્રખ્યાત ડોક્ટરોએ ચોંકાવનારા કારણો જાહેર કર્યા!
આજે 29મી સપ્ટેમ્બરને 'વર્લ્ડ હાર્ટ ડે' તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. અમેરિકા, જાપાન અને યુરોપ જેવા દેશોની સરખામણીમાં ભારતીયોમાં હાર્ટ એટેક અને બ્લોકેજનું જોખમ વધારે છે. મે મહિનામાં આયોજિત બે દિવસીય 'HAL મેડિકન-2022'માં દેશના જાણીતા કાર્ડિયોલોજિસ્ટ ડૉ. સી.એન. મંજુનાથે ચેતવણી આપી હતી કે 2030 સુધીમાં ભારતમાં સૌથી વધુ મૃત્યુ કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર રોગોને કારણે થશે. આજકાલ નાની ઉંમરે હાર્ટ એટેક આવવાનું પ્રમાણ વધી ગયું છે. નાની ઉંમરમાં હાર્ટ એટેક આવવાના કારણો અંગે દિવ્ય ભાસ્કરે ગુજરાતના ટોચના તબીબો સાથે વાત કરી હતી.
હાર્ટ એટેકનું મુખ્ય કારણ શું છે?
અમદાવાદના પ્રખ્યાત કાર્ડિયોલોજિસ્ટ ડૉ. શૈલેષ દેસાઈએ સ્વીકાર્યું કે છેલ્લા બે દાયકામાં હૃદયરોગનું પ્રમાણ વધ્યું છે. આ વિશે વાત કરતાં તેણે કહ્યું, 'નાની ઉંમરમાં હાર્ટ એટેક આવવાનું મુખ્ય કારણ જંક ફૂડ છે. આજકાલ યુવાનો કસરત કરતા નથી. વાહનોની વધતી સંખ્યાને કારણે ચાલવાનું લગભગ બંધ થઈ ગયું છે. સમય વીતવાને કારણે તણાવ ઘણો વધી ગયો છે. ઘરે બનાવેલા નાસ્તાને બદલે બહારનું ખાવાનું ચલણ વધ્યું છે. તણાવ વધી ગયો છે. આ સાથે રાત્રિના સંપર્કમાં પણ વધારો થયો છે. ખાસ કરીને આઈટી ઈન્ડસ્ટ્રીમાં કામ કરતા લોકો રાત્રે 2 વાગ્યા સુધી કામ કરે છે અને તેના કારણે આપણા શરીરમાં હાજર હજારો કેમિકલ્સની લય ખોરવાઈ જાય છે. જેના કારણે નાની ઉંમરમાં જ બ્લડપ્રેશર અને ડાયાબિટીસ જેવી બીમારીઓ થાય છે.
યુવાનો સ્વાસ્થ્યને પ્રાથમિકતા આપતા નથી
તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, 'બ્લડ પ્રેશર, ડાયાબિટીસ જેવી બીમારીઓ 20 વર્ષના યુવાનોમાં પણ જોવા મળે છે. ત્યારપછી આવતા 10 વર્ષમાં હાર્ટ એટેક, પેરાલિસિસ જેવી બીમારીઓ થાય છે. આજના યુવાનો વિચારે છે કે આપણને 40-45 વર્ષ સુધી કોઈ ચેકઅપની જરૂર નથી. યુવાનોએ સાવધાન રહેવાની જરૂર છે. જેમ આપણે નાની ઉંમરે SIP કરીએ છીએ, તેવી જ રીતે આપણે નાની ઉંમરથી જ હૃદયની કાળજી લેવાની જરૂર છે. કાર્ય-જીવન સંતુલન જરૂરી છે. ડાયાબિટીસ, બ્લડપ્રેશર, કોલેસ્ટ્રોલ અને વજન, આ ચાર બાબતો મહત્વની છે. આજના યુવાનો સ્વાસ્થ્યને પ્રાથમિકતા આપતા નથી અને તેના કારણે તેમને વધુ સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે.
ભારતીયોમાં હાર્ટ એટેકનું જોખમ વધારે છે
જાણીતા કાર્ડિયાક સર્જન ડો. અનીશ ચંદારાણા માને છે કે જીવનશૈલીમાં બદલાવ એ યુવાન વયે હાર્ટ એટેકનું કારણ છે. તેમણે કહ્યું, 'જો આપણે ભારતની વાત કરીએ તો ભારતમાં રહેતા લોકોને વિશ્વમાં બ્લોક્ડ ડક્ટ્સ અને હાર્ટ એટેકનું સૌથી વધુ જોખમ છે. અમેરિકા, જાપાન અને યુરોપની સરખામણીએ ભારતીયોમાં આ ખતરો વધુ છે. ભારતીયોના જીન્સ એવા છે કે તેમને હાર્ટ એટેક આવશે. નાની ઉંમરે ખૂબ મોટું થવાથી ખતરનાક હાર્ટ એટેક આવશે. તે નળીઓમાં વધુ અવરોધનું કારણ પણ બનશે.
કોલેસ્ટ્રોલ વિશે ઘણી ગેરમાન્યતાઓ છે
ડો.અનીશ ચંદારાણાએ પણ કોલેસ્ટ્રોલ વિશે લોકોમાં રહેલી ગેરમાન્યતાઓ વિશે વાત કરી હતી. તેણે કહ્યું, 'કોલેસ્ટ્રોલમાં બે ચરમસીમા છે. એક વર્ગ એવો છે કે જેમનું કોલેસ્ટ્રોલ વધી ગયું છે અને તેમને દવાની જરૂર છે, પરંતુ તેઓ આ બધામાં માનતા નથી. તેઓ માને છે કે કોલેસ્ટ્રોલ જેવી કોઈ વસ્તુ નથી અને આ વાતો ખોટી છે. જ્યારે બીજી શ્રેણી તે છે જેઓ કોલેસ્ટ્રોલની દવાઓ લે છે અને કોઈપણ આહારનું પાલન કરતા નથી અને બધું ખાય છે. મધ્યમ માર્ગ હંમેશા સાચો માર્ગ હોય છે. કોલેસ્ટ્રોલ ખતરનાક છે. આ હાર્ટ એટેકનું કારણ છે. બ્લડપ્રેશર, ડાયાબિટીસ, જીવનશૈલી પણ હાર્ટ એટેકના મહત્વના કારણો છે. ઉચ્ચ કોલેસ્ટ્રોલ હાર્ટ એટેકનું જોખમ વધારે છે. દરેક વ્યક્તિએ જીવનશૈલી પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. જો કોલેસ્ટ્રોલ વધી જાય તો યોગ્ય ડોક્ટરની સલાહ લો અને દવા લો. જાતે કોઈ દવા ન લો.
જીવનશૈલી બદલાઈ
તેણે આગળ કહ્યું, 'છેલ્લા 20-25 વર્ષમાં જીવનશૈલીમાં ઘણો બદલાવ આવ્યો છે. બેઠાડુ જીવન, વ્યાયામનો અભાવ, તનાવ, દરેક માણસે દિવસે ને દિવસે ફરવું પડે છે. ગુસ્સો, તણાવ, ધૂમ્રપાન, તમાકુ અને દુઃખની વાત એ છે કે યુવતીઓમાં પણ ધૂમ્રપાનનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. દવાઓનો વ્યાપ વધ્યો છે. જો ભારત આજથી જાગે અને હૃદયની તમામ બીમારીઓને રોકવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે તો પણ હાર્ટ એટેકના સતત વધતા ગ્રાફને સ્થિર કરવામાં અને નીચે લાવવામાં 20-25 વર્ષનો સમય લાગશે. હું તેને એક વાક્યમાં કહીશ કે જીન્સ બંદૂક અને પર્યાવરણને લોડ કરે છે, ટેવો બટનને ટ્રિગર કરે છે.'
હાર્ટ એટેક હવે નાની ઉંમરે આવે છે
જાણીતા કાર્ડિયાક સર્જન ડો. તેજસ પટેલે નાની ઉંમરે હાર્ટ એટેક આવવાના કારણો સમજાવતા જણાવ્યું હતું કે, 'લાઈફસ્ટાઈલ અને ટેક્નોલોજીના કારણે હાર્ટ એટેકનું પ્રમાણ વધુ છે. તેથી આ બંને કારણોમાં વધારો થતો જણાય છે. હું 1980માં મેડિકલ ક્ષેત્રે MBBSમાં જોડાયો ત્યારે જો કોઈ વ્યક્તિને 55-60 વર્ષની ઉંમરે હાર્ટ એટેક આવે તો તેને યંગ હાર્ટ એટેક કહેવાય. એક દાયકા પછી, 50-55 વર્ષની વય વચ્ચે હૃદયરોગના હુમલાની સંખ્યામાં વધારો થયો અને એક દાયકા પછી, 40-45 વર્ષની વય વચ્ચે હૃદયરોગના હુમલાની સંખ્યામાં વધારો થયો. પછી 30-40 વર્ષની ઉંમરે તેમને હાર્ટ એટેક આવ્યો. હવે 30 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોને પણ હાર્ટ એટેક આવવા લાગ્યો છે.
કારણો શું છે?
કારણ જણાવતા ડો. તેજસ પટેલે જણાવ્યું કે, 'લાઈફસ્ટાઈલ બી.ઈ.સી ઓમ સ્પર્ધાત્મક, દરેક દોડી રહ્યું છે. દરેકે 'પીઅર પ્રેશર એક્સપોઝર'માં પણ વધારો કર્યો છે. દરેક ક્ષેત્રના લોકોનું પોતાનું કામનું દબાણ હોય છે. આ દબાણ વધ્યું છે કારણ કે ત્યાં ઘણા બધા લોકો ખૂબ ઓછા સ્થળો માટે સ્પર્ધા કરે છે. આ બધી વસ્તુઓને કારણે શરીરમાં ખરાબ હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન થાય છે અને હૃદયને ખલેલ પહોંચાડે છે. આ સિવાય ખરાબ તેલ, જંક ફૂડ આ બધી વસ્તુઓ જમા થઈ જાય છે. પુરુષોમાં ધૂમ્રપાનનું પ્રમાણ ઘટ્યું છે પરંતુ કમનસીબે સ્ત્રીઓ અને પુરુષોમાં સમાન સ્થિતિ વધી છે.
ગુજરાતના ખ્યાતનામ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ સ્પેશિયાલિસ્ટ ડો. ધીરેન શાહે હાર્ટ એટેક વિશે વિગતવાર માહિતી આપી હતી. તેમના મતે હાર્ટ એટેક પાછળ ઘણા પરિબળો છે.
1. ઘણા પરિબળો છે. હૃદય રોગના કારણો વિવિધ છે. વારસાગત (જો દાદા દાદીને તેમના 70-80ના દાયકામાં હાર્ટ એટેક આવ્યો હોય, તો આગામી પેઢીને તેમના 50-60ના દાયકામાં હાર્ટ એટેક આવશે. વર્તમાન પેઢીને તેમના 30-40ના દાયકામાં હાર્ટ એટેક આવશે), આનુવંશિક પરિવર્તન. જે લોકોને આ વારસાગત રોગ છે તે લોકોએ ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે જો તેમના પિતા કે દાદા કે પરિવારમાં કોઈને હાર્ટ એટેક આવ્યો હોય તો તેમને હાર્ટ એટેક આવવાની શક્યતા વધુ રહે છે. જો તમે તમારી જીવનશૈલી બદલો તો કોઈ વાંધો નથી, જ્યાં સુધી તમે બાળપણથી જ જીવનશૈલી જાળવી રાખો છો.
2. બીજું સૌથી મોટું કારણ ડાયાબિટીસ છે. ગુજરાત અને રાજસ્થાન ડાયાબિટીસના કેન્દ્રો છે. ડાયાબિટીસને કારણે હૃદય સંબંધિત બિમારીઓ વધી છે.
3. ત્રીજું પરિબળ જીવનશૈલી છે. ખાવા છતાં જંક ફૂડનું પ્રમાણ વધી ગયું છે. ખાવામાં કોઈ શિસ્ત નથી. તમારે જે જોઈએ તે ખાશો નહીં. હું દરેકને કહું છું કે તમારી વાનગી રંગીન હોવી જોઈએ. તમારી વાનગીમાં દરેક રંગ હોવો જોઈએ. જો તમારી વાનગીમાં ફળો અને શાકભાજી હશે તો વાનગી રંગબેરંગી હશે. જો તમારી વાનગી રંગીન છે, તો તમારું જીવન પણ રંગીન હશે.
4. ચોથું સૌથી મહત્વનું પરિબળ તણાવ છે. આ બધું ઓવર-એક્સપોઝર, સ્પર્ધાત્મક સમય, જ્ઞાન અને મીડિયા દ્વારા વધારે છે. જ્ઞાન એક હદ સુધી સારું છે, પરંતુ જો તમારી પાસે વધારે જ્ઞાન હોય તો તમારું સ્ટ્રેસ લેવલ વધે છે. દરો માટેની સ્પર્ધા વધી છે. આ કારણે હાર્ટ એટેકના કેસમાં વધારો થયો છે.
વધુ પડતી કસરત પણ હાર્ટ એટેકનું કારણ બને છે
ડો. ધીરેન શાહે ખૂબ જ સરસ રીતે સમજાવ્યું કે ફિલ્મ સ્ટાર્સને કસરત દરમિયાન હાર્ટ એટેક કેમ આવે છે. "અહીં સૌથી મહત્વની બાબતોમાંની એક તણાવ પરિબળ છે," તેમણે કહ્યું. બોલિવૂડ સેલેબ્સ તે સ્તર સુધી પહોંચવા માટે સખત મહેનત કરે છે અને ત્યાં રહેવા માટે તેમને વધુ મહેનત કરવી પડે છે. આ બધું તેમના પર ખૂબ જ તણાવ લાવે છે. તેના દેખાવ દ્વારા, તેઓ કસરતના દૃષ્ટિકોણથી અત્યંત ખેંચાયેલા છે. દરેક શરીરની એક મર્યાદા હોય છે. વધુ પડતી કસરત તણાવ વધારે છે અને હાર્ટ એટેકનું જોખમ વધારે છે. જો બધું માપવામાં આવે તો તે સાચું છે.
ડાયાબિટીસના દર્દીઓમાં હાર્ટ એટેકના વિવિધ લક્ષણો જોવા મળે છે.
છેલ્લે ડૉ. ધીરેન શાહે એક વાત કહી કે, 'ડાયાબિટીસના દર્દીઓમાં હાર્ટ એટેકના લક્ષણો અલગ-અલગ હોય છે. જો તમે જમ્યા પછી ચાલી શકતા નથી અથવા અસ્વસ્થતા અનુભવતા નથી, તો તેને અવગણશો નહીં. આ હૃદયના વાલ્વમાં બ્લોકેજની શરૂઆત છે. જો આ લક્ષણો પર ધ્યાન આપવામાં આવે તો હાર્ટ એટેકથી બચી શકાય છે.
